Legal insight
Ιούλιος 2024
Γιώργος Κεφαλάς, L.LM. mult., M.Sc.
Περίληψη: Ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών του ν. 4738/2020 έχει αναδειχθεί σε ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο, ιδίως για τη ρύθμιση οφειλών έναντι του Δημοσίου και των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, επειδή επιτρέπει τη ρύθμιση οφειλών σε βάθος έως και 20 ετών με σταθερό επιτόκιο 3%. Ωστόσο, τα πλεονεκτήματα που παρέχει στον οφειλέτη το ως άνω εργαλείο δεν εξαντλούνται μόνον στους προνομιακούς αυτούς όρους της ρύθμισης. Αντίθετα, και άλλα οφέλη του εξωδικαστικού, όπως η αναστολή των μέτρων εκτέλεσης, η αδρανοποίηση των κατασχέσεων εις χείρας τρίτων, η χορήγηση φορολογικής/ασφαλιστικής ενημερότητας κλπ. είναι εξαιρετικά σημαντικά μέτρα, ιδίως για τις επιχειρήσεις. Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε τις «παράπλευρες» αυτές ωφέλειες του πλαισίου του εξωδικαστικού μηχανισμού, ήδη από την οριστική υποβολή της αίτησης, αλλά και κατά την έναρξη ισχύος της ρύθμισης.
1. Εισαγωγή
Όπως είναι σαφές, η βασική συνέπεια της υποβολής αίτησης και της σύναψης σύμβασης αναδιάρθρωσης εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών είναι η σε βάθος χρόνου ρύθμιση των οφειλών του αιτούντος (για το ζήτημα της ρύθμισης των οφειλών έναντι Δημοσίου και Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού βλ. εδώ). Ωστόσο, πέραν της βασικής αυτής συνέπειας, σημαντικές είναι και οι λοιπές συνέπειες για τον οφειλέτη τόσο της οριστικής υποβολής της αίτησης όσο και της σύναψης της σύμβασης ρύθμισης. Τέτοιες είναι αυτές που συνέχονται με την αναστολή των ατομικών διώξεων, την αναστολή ή και την, υπό προϋποθέσεις και όσον αφορά τις οφειλές προς τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (ΦΚΑ), παύση της ποινικής δίωξης για τα αδικήματα της μη καταβολής χρεών και της μη καταβολής ασφαλιστικών εισφορών, αλλά και τη χορήγηση αποδεικτικού φορολογικής/ασφαλιστικής ενημερότητας.
2. Συνέπειες της αναστολής που συνεπάγεται η οριστική υποβολή της αίτησης εξωδικαστικού μηχανισμού
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 18 του ν. 4738/2020: «Από την οριστική υποβολή της αίτησης και μέχρι την με οποιονδήποτε τρόπο περάτωση της διαδικασίας, σύμφωνα με το άρθρο 16, αναστέλλονται η λήψη αναγκαστικών μέτρων και η συνέχιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης επί απαιτήσεων, κινητών και ακινήτων κατά του οφειλέτη, καθώς και η ποινική δίωξη για τα αδικήματα του άρθρου 25 του ν. 1882/1990 και του άρθρου 1 του α.ν. 86/1967 αναφορικά με τις οφειλές των οποίων ζητείται η ρύθμιση» (για το ζήτημα της αναστολής του τυχόν προγραμματισμένου προς διενέργεια πλειστηριασμού βλ. εδώ).
Βάσει της ως άνω διάταξης, η οριστική υποβολή της αίτησης εξωδικαστικού μηχανισμού έχει τις ακόλουθες συνέπειες:
- Αναστέλλεται η έναρξη και η συνέχιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης επί απαιτήσεων, κινητών και ακινήτων του οφειλέτη.
- Αναστέλλεται η ποινική δίωξη για τα αδικήματα της μη καταβολής χρεών και της μη καταβολής ασφαλιστικών εισφορών.
Καταρχάς, όπως σημειώνεται και στην υπ’ αριθμ. Ε.2065/2022 εγκύκλιο της Α.Α.Δ.Ε., η εν λόγω αναστολή καταλαμβάνει, πέραν του οφειλέτη, και τα πρόσωπα που ευθύνονται εις ολόκληρον με αυτόν.
Ως προς την ως άνω αναστολή, πρέπει να διευκρινιστούν, ωστόσο, τρία επιμέρους ζητήματα:
α) Τύχη κατασχέσεων εις χείρας τρίτου που έχουν επιβληθεί πριν από την οριστική υποβολή της αίτησης: Η οριστική υποβολή της αίτησης του εξωδικαστικού μηχανισμού δεν συνεπάγεται την αναστολή της κατάσχεσης εις χείρας τρίτου που έχει επιβάλει το Δημόσιο/ΦΚΑ για οφειλές των οποίων ζητείται η ρύθμιση, ακόμη και ως προς τυχόν μελλοντικές απαιτήσεις που αποτελούν αντικείμενο της κατάσχεσης, εφόσον η εν λόγω κατάσχεση έχει επιβληθεί πριν από την υποβολή της αίτησης. Σε περίπτωση λ.χ. που το Δημόσιο για την ικανοποίηση της απαίτησής του έχει επιβάλει κατάσχεση εις χείρας του μισθωτή, ο τελευταίος θα συνεχίσει, και μετά την οριστική υποβολή της αίτησης εξωδικαστικού μηχανισμού από μέρους του οφειλέτη – εκμισθωτή, να καταβάλλει τα ποσά του μισθώματος προς το Δημόσιο. Πάντως το Δημόσιο/ΦΚΑ δεν μπορούν, μετά την οριστική υποβολή της αίτησης, και άρα την έναρξη της αναστολής, να επιβάλουν το πρώτον κατάσχεση εις χείρας τρίτου για την ικανοποίηση απαιτήσεων των οποίων ζητείται η ρύθμιση με την αίτηση.
β) Χορήγηση αποδεικτικού φορολογικής/ασφαλιστικής ενημερότητας κατά τη διάρκεια της αναστολής: Κατά τη διάρκεια της αναστολής του άρθρου 18 του ν. 4738/2020, οι οφειλές έναντι του Δημοσίου/ΦΚΑ των οποίων ζητείται η ρύθμιση δεν τελούν σε αναστολή είσπραξης, αλλά είναι ληξιπρόθεσμες, και, συνεπώς, δεν χορηγείται στον οφειλέτη φορολογική/ασφαλιστική ενημερότητα.
γ) Δυνατότητα συμψηφισμού εκ μέρους του Δημοσίου απαιτήσεων που τελούν σε αναστολή με ανταπαιτήσεις του οφειλέτη: Η οριστική υποβολή της αίτησης εξωδικαστικού μηχανισμού δεν ασκεί καμία επίδραση στη διενέργεια από το Δημόσιο αυτεπάγγελτου συμψηφισμού των απαιτήσεων του, των οποίων ζητείται η ρύθμιση, με ανταπαιτήσεις του οφειλέτη σε βάρος του Δημοσίου.
3. Συνέπειες της σύναψης σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών
Όπως αναφέραμε και εισαγωγικά, βασική συνέπεια της αποδοχής της σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών, που ταυτόχρονα αποτελεί και τον βασικό στόχο του αιτούντος, είναι η ρύθμιση των οφειλών του. Ωστόσο, η υπογραφή της σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών έχει και άλλα σημαντικά για τον οφειλέτη αποτελέσματα, τα οποία παρατίθενται αμέσως κατωτέρω:
α) Αναστέλλεται η λήψη αναγκαστικών μέτρων και η συνέχιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης επί απαιτήσεων, κινητών και ακινήτων κατά του οφειλέτη.
β) Αδρανοποιούνται οι κατασχέσεις που έχουν επιβληθεί εις χείρας τρίτων με απόφαση του Προϊσταμένου της αρμόδιας Δ.Ο.Υ..
Ειδικότερα, προβλέπεται στον νόμο ότι, εφόσον ο οφειλέτης i) έχει καταβάλει την πρώτη δόση της ρύθμισης, ii) έχει εξοφλήσει ή τακτοποιήσει με νόμιμο τρόπο τις λοιπές μη υπαγόμενες στη ρύθμιση οφειλές του και iii) έχει υποβάλει τις προβλεπόμενες δηλώσεις φορολογίας εισοδήματος και Φ.Π.Α., μπορεί να ζητήσει οι κατασχέσεις που έχουν επιβληθεί στα χέρια τρίτων να μην καταλαμβάνουν μελλοντικές απαιτήσεις. Πρόκειται, δηλαδή για «αδρανοποίηση» και όχι για «άρση» των εν λόγω κατασχέσεων, με την έννοια ότι δεν αίρεται η κατάσχεση ήδη γεννημένων απαιτήσεων, απλά δεν καταλαμβάνονται, από τη στιγμή της γνωστοποίησης της θετικής απόφασης της Φορολογικής Διοίκησης, μελλοντικές απαιτήσεις. Ποσά απαιτήσεων που γεννήθηκαν μέχρι την ως άνω γνωστοποίηση αποδίδονται στο Δημόσιο.
Αντίθετα, η άρση των κατασχέσεων προϋποθέτει ότι έχει εξοφληθεί ποσοστό 75% του συνολικού προς καταβολή προς το Δημόσιο ποσού της σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών, καθώς και την έκδοση σχετικής απόφασης του Προϊσταμένου της αρμόδιας Δ.Ο.Υ..
γ) Αναστέλλεται η ποινική δίωξη για το αδίκημα της μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο και της μη καταβολής ασφαλιστικών εισφορών και αναβάλλεται η εκτέλεση της ποινής που τυχόν επιβλήθηκε ή, εφόσον άρχισε, η εκτέλεσή της διακόπτεται. Ειδικότερα δε ως προς τις οφειλές προς ΦΚΑ τυγχάνει εφαρμογής και η διάταξη του άρθρου 8 του ν. 4997/2022, κατά την οποία «Σε όλες τις περιπτώσεις ρύθμισης οφειλών προς φορείς κοινωνικής ασφάλισης, ανεξαρτήτως του ειδικότερου νομοθετικού πλαισίου που τις διέπει, επέρχονται οι παρακάτω συνέπειες, ως προς την ποινική μεταχείριση του οφειλέτη με την υπαγωγή στη ρύθμιση και εφόσον τηρούνται οι όροι της: α) παραγράφεται το αξιόποινο, παύει η ποινική δίωξη σε βάρος του οφειλέτη, κατά το άρθρο 1 του α.ν. 86/1967 (Α’ 136), και η σχετική δικογραφία τίθεται στο αρχείο με πράξη του αρμόδιου Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών. […] Σε περίπτωση ρύθμισης από οφειλέτη, που έχει απωλέσει ρύθμιση στο παρελθόν, για την ίδια οφειλή, αναστέλλεται η ποινική δίωξη σε βάρος του οφειλέτη, κατά το άρθρο 1 του α.ν. 86/1967, και αναστέλλεται η παραγραφή του ποινικού αδικήματος, κατά παρέκκλιση των χρονικών περιορισμών του άρθρου 113 του Ποινικού Κώδικα, και β) αναστέλλεται η εκτέλεση ποινής που έχει επιβληθεί ή, εφόσον άρχισε η εκτέλεσή της, αυτή διακόπτεται […]».
Συνεπώς, ειδικώς για οφειλές προς τους ΦΚΑ, και υπό την προϋπόθεση ότι ο οφειλέτης δεν έχει απολέσει στο παρελθόν άλλη ρύθμιση για τις ίδιες οφειλές, επέρχεται παύση της ποινικής δίωξης και η σχετική δικογραφία τίθεται στο αρχείο.
δ) Χορηγείται αποδεικτικό φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας στον οφειλέτη για τις οφειλές που υπάγονται στη ρύθμιση. Όπως αναφέρεται και στις διατάξεις του άρθρου 23 του ν. 4738/2020, η ρύθμιση οφειλών στο πλαίσιο του εξωδικαστικού μηχανισμού θεωρείται ως ρύθμιση τμηματικής καταβολής για την εφαρμογή των διατάξεων περί φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας. Συνεπώς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχουν λοιπές ληξιπρόθεσμες οφειλές προς το Δημόσιο και τους Φ.Κ.Α., ο οφειλέτης θα μπορεί να λάβει βεβαίωση φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας κατά τα ειδικότερα αναφερόμενα στις διατάξεις των άρθρων 12 Κ.Φ.Δ. και 24 του ν. 4611/2019. Πάντως, ειδικά ως προς τις πράξεις της είσπραξης χρημάτων από το Δημόσιο και της μεταβίβασης ακινήτου, τίθεται όρος παρακράτησης για τη χορήγηση της φορολογικής ενημερότητας που κυμαίνεται από 30 έως 70% (επί του εισπραττόμενου από το Δημόσιο ποσού ή επί του ποσού του τιμήματος για τη μεταβίβαση του ακινήτου, αντίστοιχα).
Τα ως άνω έννομα αποτελέσματα της υπογραφής σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών επέρχονται όχι μόνον για τον αιτούνται – πρωτοφειλέτη, αλλά και για τους τυχόν συνοφειλέτες του, υπό την προϋπόθεση ότι τηρείται η ρύθμιση.
Τέλος, ως προς τον συμψηφισμό απαιτήσεων του Δημοσίου με ανταπαιτήσεις του οφειλέτη, αυτός επιτρέπεται κανονικά, γίνεται, ωστόσο, μία διάκριση ανάλογα με το αν η γενεσιουργός αιτία της απαίτησης του Δημοσίου ανάγεται σε χρόνο πριν ή μετά της έναρξης ισχύος της σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών. Έτσι, αν η απαίτηση του Δημοσίου που προτείνεται σε συμψηφισμό ανάγεται σε χρόνο μετά την έναρξη ισχύος της σύμβασης αναδιάρθρωσης, πιστώνονται κατά προτεραιότητα με τον συμψηφισμό οι δόσεις της ρύθμισης, άλλως πιστώνονται κατά προτεραιότητα οι οφειλές εκτός σύμβασης, δόσεις άλλων ρυθμίσεων κλπ.
4. Αντί επιλόγου
Εξετάσαμε στο παρόν άρθρο τα λοιπά, πέραν δηλαδή της καθεαυτής ρύθμισης της οφειλής, οφέλη που μπορεί να έχει ένα φυσικό πρόσωπο ή μία επιχείρηση από την υποβολή αίτησης στον εξωδικαστικό μηχανισμό και μάλιστα σε δύο χρονικά σημεία • κατά την οριστική υποβολή της αίτησης και κατά την έναρξη ισχύος της σύμβασης αναδιάρθρωσης των οφειλών. Τα οφέλη αυτή είναι εξαιρετικά σημαντικά, ιδίως για τον επιχειρηματία οφειλέτη, καθώς άπτονται τόσο ζητημάτων που έχουν να κάνουν με την ποινική ευθύνη του, αλλά και ζητημάτων που σχετίζονται άμεσα με την εξακολούθηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, όπως η τύχη των κατασχέσεων εις χείρας τρίτων ή η δυνατότητα χορήγησης φορολογικής/ασφαλιστικής ενημερότητας.
Δείτε όλα τα άρθρα
του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών